بسیاری تصوری از تمدن عرب ندارند حال انکه برخلاف انکه این سرزمین ها که
معمولا با تعابیری چون خشک وسوزان وبی آب و کویر وبرهوت یاد میشود و گمان
همگان بر این است که ساکنانش عاری از تمدن و بدوی بوده اند باید گفت که
تمدنهای ازیاد رفته فراوانی در این سرزمین ها بوده است.
یکی از این تمدنها تمدن قوم ثمدن است که باستانشناسان از قرن نوزده به بعد ان را تایید کردنداز جمله این یافتهها،
کتیبه سارگن دوم (حک: ۷۲۲ـ۷۰۵ ق م)،
پادشاه آشور، است که در آن از ثمودیان ــ که منازعاتی با
آشوریان داشتند ــ نام برده شده است. نخستین بار،
دواتی ــ که در ۱۲۹۳ـ۱۲۹۴/۱۸۷۶ـ۱۸۷۷ از
حِجْر (در شمال غربی
عربستان) دیدن کرد ــ مهمترین کاوشهای باستانشناسی
تمدن ثمودی را انجام داد و سپس
اویتینگ،
هوبر،
فیلبی،
ژوسن و
سووینیاک کار او را پی گرفتند و به کتیبههای کوتاه بسیاری به
زبان ثمودی در
تَبوک،
تَیماء،
طائف و
مصر دست یافتند که
تاریخ نگارش آنها سدههای چهارم پیش از
میلاد تا سوم
میلادی است و اغلب درباره موضوعات شخصی یا دینی است.
(
ثمودی پیشینه کتیبهها را تا سده هشتم پیش از میلاد عقب میبرد).
یادکرد از ثمودیان در منابع مختلف باستانی، عمدتاً مربوط به فاصله زمانی بین قرن هشتم پیش از میلاد تا قرن دوم میلادی است.
سرزمین الحجر
قوم ثمود در سرزمینی به نام «
الحجر» میزیستند؛ از همین رو
خداوند آنان را «اصحاب الحجر» خوانده است.
همچنین در این
آیات از چگونگی
اقامت و
زیست قوم ثمود در سرزمین «الحجر»... که ناحیهای کوهستانی و پرصخره و سنگ بود، سخن رفته است.
← امنیت ثمود در الحجر
آنان در کمال
آسودگی و
امنیت خاطر، از کوهها
خانه میتراشیدند. از این
آیات دریافت میشود که کوهها و
درههای این
سرزمین، از جنس سنگهای
سست بود و به راحتی تراشیده میشد.
همچنین
مهارت قوم ثمود در
تراشیدن کوهها،
پیشرفت آنان و به ویژه تواناییشان در هنر
معماری و
مهندسی و
نقشهکشی ساختمان، در این آیات مشهود است.
← موقعیت مکانی الحجر
سرزمین «الحجر»، اقامتگاه ثمودیان، در شمال غربی
حجاز و در میان
راه قدیمی که
مدینه را به سرزمین
تبوک ارتباط میدهد، قرار دارد.
سرزمین «الحجر» از آغاز
اسلام تاکنون به عنوان «
العلا» نام گرفته است.
در سرزمین «
العلا» ناحیهای
کهن و
باستانی واقع بود که اکنون به سبب ارتباطش با
صالح پیامبر، آنجا را «
مدائن صالح» مینامند.
اما هنر ویژه ثمد در شهرسازی و تراشیدن خانه هایی از جنس سنگ بوده است
آثار باستانی قوم ثمود در گذر ایام از میان نرفته است و برخی از خانههایی که در دل صخرهها و کوهها تراشیده بودند، پیوسته ماندگار بوده است و
استادی و مهارت آنان در
هنر شهرسازی از دقتهای
ظریفی که در ساخت این خانهها به کار بردهاند،
نمودار است.
کسانی که آثار باستانی
قوم ثمود را در ناحیه «مدائن صالح» سرزمین «العلا» از نزدیک مشاهده کردهاند، میگویند این آثار در
زیبایی و
استحکام، بر آثار باستانی همانند آن در سرزمین نبطیها در
جنوب اردن،
برتری قابل توجهی دارد.
قوم ثمود از عربهای
اصیل و فصیح بودند
زبان عربی فصیح را از
عاد فرا گرفته بودند و به همین زبان
تکلم میکردند.
ثمودها بر اثر بلیه ای از میان رفته اند...